Fosseforedraget og Fosseprisen 2025

Regjeringa har oppretta prisen og foredraget som ei heidring av nobelprisvinnar i litteratur Jon Fosse, og arrangementet er i regi av Nasjonalbiblioteket. Dette er fyrste gong Fosseforedraget finn stad og Fosseprisen for omsetjarar vert delt ut, arrangementet skal vere årvisst.
Den Høgvørde Kronprinsesse Mette-Marit er kongeleg beskyttar for dei to utmerkingane.

– Med dette arrangementet vil vi synleggjere litteraturens kraft og rolle i samfunnet. No har vi eit framifrå utgangspunkt for å skape ein ny kulturell møteplass som inspirerer til samtale om litteratur både i Noreg og internasjonalt, seier kultur- og likestillingsminister Lubna Jaffery.
Foredragshaldaren og omsetjaren står i ei internasjonal særstilling på kvart sitt felt.

Prisvinnar: Hinrich Schmidt-Henkel

Den tyske omsetjaren Hinrich Schmidt-Henkel (f. 1959) er djupt engasjert i norsk litteratur og har omsett ei rekkje norske forfattarar, mellom anna Kjell Askildsen, Jon Fosse, Cecilie Løveid, Henrik Ibsen, Ruth Lillegraven og Tarjei Vesaas.

– Tyskland har tradisjonelt vore det viktigaste landet for omsett norsk litteratur og i mange år har Hinrich vore den viktigaste tyske omsetjaren, så eg synast dette er eit heilt opplagt val, seier Jon Fosse.

NORLA (Norwegian Literature Abroad) er det faglege rådet for utdelinga av omsetjarprisen, som er blant dei største i verda. Prisvinnaren er peika ut av Nasjonalbiblioteket og Jon Fosse i samråd med NORLA.

–Schmidt-Henkel har ein imponerande og allsidig bibliografi innan prosa, drama, poesi og barnebøker. Rolla han har spelt for norsk litteratur i utlandet står i ei særstilling, seier direktør i NORLA, Margit Walsø.

Fosseforedraget og Fosseprisen for omsetjarar vil bidra til å plassere Noreg enda tydelegare på det internasjonale litteraturkartet.

Grunngjeving for Fosseprisen 2025

Det prisvinnaren Hinrich Schmidt-Henkel har gitt til norsk litteratur i utlandet, står i ei særstilling. Det tyske språkområdet har alltid vore den viktigaste vegen for norske forfattarar ut i verda, heilt sidan Henrik Ibsen; fleire av stykka hans blei uroppført i Tyskland. Den tyskspråklege bokmarknaden er både ein av dei største i verda og den viktigaste døropnaren mot resten av verda. Den eineståande omsetjargjerninga til Hinrich Schmidt-Henkel får dermed ringverknader langt utover dei bøkene han har omsett, som sidan starten i 1987 tel 120 titlar frå norsk til tysk.

Hinrich Schmidt-Henkel har omsett ei lang rekkje norske forfattarar og dramatikarar til tysk, mellom andre Kjell Askildsen, Henrik Ibsen, Tarjei Vesaas og Jon Fosse. Han gjenskaper på tysk den språklege rikdommen i både bokmål og nynorsk. Omsetjingane hans utmerkjer seg ved at dei alltid held høg litterær kvalitet, og han har ein imponerande og allsidig bibliografi innanfor prosa, drama, poesi og barnebøker.

Han får ros frå fleire hald for å tidleg – allereie i 1995 – ha «oppdaga» forfattarskapen og virket til Jon Fosse som dramatikar under eit teaterbesøk i Bergen. Den gongen kontakta han sjølv forfattaren og gjekk i gang med ei rekkje omsetjingar. Desse var dermed klare allereie før Fosse braut gjennom som dramatikar i Tyskland, og det var ein stor fordel då interessa i Tyskland auka. Ein kunne velje dei beste regissørane i Tyskland til oppsetjingane. Den suksessen Jon Fosse har hatt i Tyskland og Frankrike, har bidrege sterkt til merksemda i verda elles.

Også Henrik Ibsen-omsetjingane av Hinrich Schmidt-Henkel er blitt omfamna av teaterregissørar i både Tyskland, Austerrike og Sveits.

Eit av dei tyske forlaga hans seier det enkelt: «ingen andre enn Hinrich snakkar vakrare om bøkene dei omset, og ingen andre gjer den språklege rikdommen – både i originalteksten og omsetjinga – meir
konsis og synleg». Schmidt-Henkel har «bringa Tarjei Vesaas nærare for tyske lesarar gjennom overveldande vakre, presise og samtidig poetiske omsetjingar og gjennom utrøytteleg innsats på boklanseringar og ulike arrangement».

Prisvinnaren har vore ein eineståande formidlar av og ambassadør for norsk litteratur i Tyskland, både som arrangør og moderator for litterære arrangement og som ein engasjert aktør i bransjen på fleire
område, som omfattar både tysk forlagsbransje og teaterverd, og omsetjarfeltet. Han har vore ansvarleg for ei enorm mengd lesingar og presentasjonar av norske forfattarar, både dei han sjølv har omsett, og andre. I tillegg har han i fleire tiår stått i front for å fremje rettane til omsetjarar og gjere dei meir synlege, gjennom viktige verv i den tyske omsetjarforeininga.

Tidleg i karrieren skreiv Hinrich Schmidt-Henkel artiklar og radioprogram om mellom anna den rike norske litteraturen for barn og ungdom. I 1994 organiserte han Nordische Literaturtage på litteraturhuset i Hamburg. I løpet av 2019, då Noreg var gjesteland på bokmessa i Frankfurt, bidrog han på meir enn ulike 50 arrangement, både under sjølve bokmessa og gjennom året elles – på festivalar, på litteraturhus, i bokhandlar og på den norske ambassaden i Berlin.

Juryen gir på bakgrunn av det dette prisen til Hinrich Schmidt-Henkel for det viktige arbeidet hans med å omsetje norsk litteratur og dramatikk til tysk, og har lagt vekt på heile omsetjargjerninga og den store innsatsen hans med litteratur- og kulturformidling.

Fakta om prisvinnaren

Hinrich Schmidt-Henkel (f. 1959) er ein framståande tysk omsetjar som er busett i Berlin. Han studerte tysk og fransk ved universitetet i Saarbrücken og har sidan 1987 arbeidd med å omsetje eit breitt spekter av litteratur – inkludert romanar, dramatikk, poesi og barne- og ungdomsbøker – frå norsk, dansk, fransk og italiensk til tysk. Han var aktiv i styret for den tyske skjønnlitterære omsetjarforeininga VdÜ frå 2008 til 2021, dei første ni åra som president.

Schmidt-Henkel har eit sterkt forhold til norsk litteratur og har omsett ei rekkje norske forfattarar, mellom andre Kjell Askildsen, Jon Fosse, Henrik Ibsen, Cecilie Løveid, Tarjei Vesaas og Ruth Lillegraven. Han har spela ei nøkkelrolle i å bringe forfattarskapen til Jon Fosse ut til eit internasjonalt publikum ved å omsetje nesten alle verka hans. Gjennom omsetjingane av mellom anna Is-slottet og Fuglane har han òg bidrege til å vekkje ny interesse for Tarjei Vesaas i Tyskland.

Omsetjingane hans er kjende for særs høg litterær kvalitet. I tillegg til omsetjargjerninga har Schmidt-Henkel vore ein viktig ambassadør for norsk litteratur i Tyskland. Han har arrangert litterære tilskipingar, vore ein aktiv formidlar i den tyske forlags- og teaterbransjen og bidrege til å styrkje kulturutvekslinga mellom Noreg og Tyskland. Tidlegare var han òg rådgivar og pressetalsmann for Christina Weiss då ho var kultursenator i Hamburg (1991–1993).

Prisar og nominasjonar

Hinrich Schmidt-Henkel har fått ei rekkje høgthengande prisar og utmerkingar for arbeidet sitt som omsetjar. Her er nokre av dei:

• Den Kongelege Norske Fortensteordenen i graden riddar av 1. klasse (2018)
• Preis der Stadt Münster für Internationale Poesie, saman med Jon Fosse, for Denne uforklarlege stille (Diese unerklärliche Stille) (2017)
• Übersetzerpreis der Theaterbiennale „Neue Stücke aus Europa“ for Kaldt produkt (Kaltes Produkt) av Matias Faldbakken (2008)
• Deutscher Jugendliteraturpreis for omsetjinga av Søster (Schwester) av Jon Fosse (2007)
• For arbeidet sitt med franske tekstar fekk han, saman med Frank Heibert, Straelens omsetjarpris i 2017 for nyomsetjinga av Stilübungen av Raymond Queneau og dei samla verka til begge.
• Han blei òg utnemnd til Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres i 2014 og fekk Paul Celan-prisen i 2004.

Schmidt-Henkel har i tillegg fått fleire kunstnarstipend og opphald på kunstnarresidensar. Han har òg blitt nominert tre gonger til omsetjarprisen til bokmessa i Leipzig, sist i 2021 for nyomsetjinga av
Fuglane av Tarjei Vesaas.

Foredragshaldar: Jean-Luc Marion

Jean-Luc Marion (f. 1946) er ein fransk filosof og teolog som sit som ein av «dei udødelege» i Det franske akademiet. Han er professor emeritus ved Sorbonne og Universitetet i Chicago, og tidlegare student av Jacques Derrida.

– Jean-Luc Marion er ein av Europas fremste intellektuelle, seier nasjonalbibliotekar Aslak Sira Myhre. – Perspektivet hans vil vere med på å utvide og inspirere tenkinga rundt litteratur i Noreg. Vi er svært glade for at Marion har takka ja til å halde det aller første Fosseforedraget.

Marion har skrive om visuell kunst og har eit nært forhold til litteraturen. Som teolog og filosof kan han sjå litteraturen frå ein unik ståstad, noko som samsvarer med intensjonen om å setje tenkinga i fokus og utforske litteraturen frå ulike perspektiv og med ulike stemmer.

– Han lagar eit veldig solid rom for litteratur når det gjeld å forstå og oppleve livet eller lære noko, for eksempel om kjærleik, og om Gud for den saks skyld, seier Jon Fosse.
Det er Nasjonalbiblioteket som har peika ut foredragshaldaren etter innspel frå ei rekke nasjonale og internasjonale aktørar.

Les meir

Sjå Jon Fosse snakke om Jean-Luc Marion og Hinrich Schmidt-Henkel her