Juan Gutiérrez-Maupomé - Månedens oversetter i desember/januar
Det har nylig vært bokmesse i Guadalajara i Mexico, og derfor ønsker vi å presentere en mexicansk Månedens oversetter. Juan Gutiérrez-Maupomé er bosatt i Eidsborg, Vest-Telemark og har oversatt blant annet Ruth Lillegraven og Edvard Munch, og for scenen har han oversatt både Ibsen og Fosse. Han har også et varmt hjerte for Tarjei Vesaas og for poesi. Juan skriver selv og har tidligere arbeidet med forskjellige oppgaver innenfor kultursektoren i Norge, Mexico og Storbritannia.
Vi inviterer Juan til å sende Månedens oversetter-«stafettpinnen» videre til en av sine norskoversettende kollegaer, i form av et spørsmål.
I forbindelse med at Norge i år har vært gjesteland ved Bokmessen i Frankfurt har vi nemlig hatt en oversetterstafett blant tyske oversettere. Og siste kvinne ut, Elke Ranzinger, oppfordret oss til å videreføre stafetten. Og det gjør vi med glede!
Hvordan endte du opp som oversetter av norsk litteratur? Vi har forstått at det var Tarjei Vesaas som fikk deg til å lære norsk. Fortell!
Tidleg på 1990-talet ga ein venn meg ein kopi av Is-slottet på engelsk. Boka var (og er fortsatt) ei av dei beste eg har lese. Det gjeld historia sjølv, heilt sikkert, men særleg måten ho er fortalt på og ikkje minst, språk. Eg kunne stanse mest etter kvar setninga for å nyte ho. Ho er ei bok ein kan lese om att og om att og alltid finne noko nytt. Da tenkte eg, viss det er slik i omsetjing, korleis er det på originalspråket? Nokre år seinare var det mogeleg for oss å komma til Noreg, så eg kunne lære meg nynorsk til å setje Vesaas om til spansk. På den tida hadde Kirsti Baggethun omsett boka til spansk, men Vesaas forfattarskap er stor og brei; så da jobba eg med Fuglane, i samarbeid med Hilde Vesaas.
Som ein del av arbeidet mitt, byrja eg å lese mykje nynorsklitteratur, og som kona mi sa for ikkje so lenge sidan: -Det var Vesaas som tok oss til Noreg, men det var Olav H. Hauge og Jon Fosse som gjorde at vi blei verande. Og vinteren. Eg elskar vinteren. Det er noko makelaus med stilheten i vinterens mørkaste og kaldaste stund. Å vera ute i skogen når det er særleg kaldt og heilt stilt er noko eg set stor pris på.
Hvilken bok oversetter du akkurat nå?
No jobbar eg med to bøker parallelt: Olav H. Hauges Dikt i samling, og Life Expressions, ei bok om Edvard Munch, for Munch Museet i Oslo.
På norsk bruker man ofte ordet «gjendiktning» når det er snakk om poesi. Men vi har fått vite at dette ordet ikke eksisterer på flere språk. Hvordan er dette på spansk?
Jau, gjendiktning… for eit vakkert ord! No om dagen folk flest brukar berre traducir/traducción på spansk. Men i gamle dagar, hadde me andre variantar: vertido a, trasladado a, pasado a… men ingen av dei gir deg det same presis idé som ordet gjendiktning… dessverre.
Hva er det beste med å være oversetter?
At eg tvilar so mykje! Eg sjekker gjerne tydinga av ord, ikkje berre på norsk eller engelsk, men på spansk òg. Eg brukar time etter time på leiting etter det riktige ordet, ordet som passar best i setninga eg jobbar med, og, i prosessen lærer eg meg mykje om språka, ikkje minst spansk, trass i at spansk er morsmålet mitt.
Eg elskar å finne vakre, spesielle ord medan eg jobbar, ord som seier so mykje meir en berre tydinga dei har, til dømes, vêrmål – som er eit dialektord for ekko som eg fann i Fuglane. Ordet står ikkje i ordbøker i det heile tatt, so eg skulle snakke med dei eldre for å fine ut tydinga. Eller den spanske alcatifa, det gamle ord for teppe, i bruk spesielt for den slags teppe som i Midtausten-tradisjonen vart brukt til å flyge.
Eg likar også den kjensla eg av og til får, kjensla av at eg kjem til å kjenne forfattarar eg arbeider med på ein «intim» måte, for å seie det slik. Til dømes, ein dag, mens eg var opptatt med «Det snør og snør», den siste novella til Vesaas, såg eg han for meg, sitjande på skriverommet sitt på Midtbø. Eg kunne sjå at han stansa litt, haldt handa i lufta over skrivemaskinen, og eg såg auga hans mens han tenkte på den neste setninga i teksten: «Spela! ropar han, og ofrar ein ny bit av sitt inste».
Jobber du med noe annet ved siden av å oversette, og i så fall hva?
Jo, det er klart eg trenger å jobbe med andre ting, sidan det er nesten umogeleg å overleve berre av omsetjingane. Eg har ingen fast arbeidsavtale med eit forlag. Og, mens omsetjarinntekten min taler spansk, taler utgiftene mine norsk!
Har du en spesiell norsk bok som står ditt hjerte nær? I så fall, hvorfor er den spesiell for deg?
Vanskelig å nemne berre ein!
Vi håper du vil sende Månedens oversetter-stafettpinnen videre til en av dine kollegaer som også oversetter fra norsk. Hvem vil du sende den videre til – og hvilket spørsmål ønsker du å stille ham eller henne?
Eg vil spørre Anne Bruce: “ Eg veit at ein kollega her driv med omsetjing av Robert Burns sine dikt til Vest-Telemarks dialekt. Eg synest dette er heilt passande, no i desse Brexit-tider og med den skotske fornya rørsla mot sjølvstende. Kva synest du?"
Finnes det et spansk ord/uttrykk du synes mangler på norsk? Eller et norsk ord eller uttrykk du synes mangler på spansk?
Joda, mange, i både språk, men eg tenkjer fyrst og fremst på ojalá. Det er ikkje rom til å forklare dette i detaljene, men ta for eksempel «ojalá quisieras». Det vert vanlegvis omsett til norsk som «eg skulle onskje at du skulle vilje» eller liknande; men, det finnes ingen eg (eller ingen person i det heile) bak ojalá, sidan ojalá ikkje er eit verb, men ein interjeksjon! – og quisieras (querer i preteritum imperfektum) er konjunktiv, noko som er nesten heilt borte i dei norske språka.
Også på norsk – som på andre språk – manglar de forskjell mellom ser og estar – både verb er satt om til norsk berre som ‘å være’. Så mange nyanser er dermed borte!
Og på spansk manglar me omsetjarens mareritt: å bli/å verta, m.fl.
Er det noen norsk bok som enda ikke er oversatt til spansk, som du lengter etter å få oversette?
Tre, i det minste: Jan Roar Leikvolls Eit vinter eventyr, Ruth Lillegravens Urd (og Manilahallen), og Olav H. Hauges Dikt i samling, sjølvsagt. Det er derfor eg jobbar med den siste nemnde no. Forresten, eg las intervjuet de hadde med Klaus Anders, han som satt Hauge om til tysk, og det står Det er den draumen, både på norsk og tysk… viss de har rom til dette, vil eg gjerne dele diktet på spansk, i mi omsetjing:
Ese es el sueño
Ese es el sueño que traemos
que algo maravilloso va a pasar,
que debe pasar-
que se abra el tiempo
que se abra el corazón
que se abran puertas
que se abra el monte
que broten fuentes -
que se abra el sueño,
que una mañana nos deslicemos
a una bahía que desconocemos aún.
Les mer
Les mer om Juan på Books from Norway
I 2012 skrev Juan et fint kåseri om å oversette Vesaas, i forbindelse med NORLAs kåserikonkurranse under festivalen Oversatte dager 2013. Les kåseriet her
Mer om Tarjei Vesaas og skrivebordet hans på Midtbø kan du lese på norway2019.com (skrevet av Alva Gehrmann).
Les flere intervjuer i NORLAs serie
Oversetterne er de viktigste aktørene vi har for å få norsk litteratur ut i verden. Deres arbeid er av helt avgjørende betydning, og for å kaste lys over dette arbeidet, startet vi i 2015 intervjuserien «Månedens oversetter».
Du finner alle intervjuene samlet her
